مقاله گزيده زندگي و شخصيت دهخدا

دسته بندي : علوم انسانی » تاریخ و ادبیات
مقاله گزيده زندگي و شخصيت دهخدا در 16 صفحه ورد قابل ويرايش

گزيده زندگي و شخصيت دهخدا

استاد علي اکبر دهخدا از خبره ترين وفعال ترين استادان ادبيات فارسي در روزگار معاصر است که بزرگترين خدمت به زبان فارسي در اين دوران را انجام داده. لغت نامه بزرگ دهخدا که در بيش از پنجاه جلد به چاپ رسيده است و شامل همه لغات زبان فارسي با معناي دقيق و اشعار و اطلاعاتي درباره آنهاست و کتاب امثال و حکم که شامل همه ضرب المثل ها و احاديث و حکمت ها در زبان فارسي است خود به تنهايي نشان دهنده دانش و شخصيت علمي استاد دهخدا هستند. دهخدا به غير از زبان فارسي به زبانهاي عربي و فرانسوي هم تسلط داشته و فرهنگ فرانسوي به فارسي او نيز هم اکنون در دست چاپ مي باشد. دهخدا علاوه بر اين که دانشمند و محقق بزرگي بود مبارز جدي و کوشايي نيز در انقلاب مشروطه محسوب مي شد. او مبارزه را نيز از راه نوشتن ادامه مي داد و مطالب خود عليه رژيم مستبد قاجار را در روزنامه صور اسرافيل که از روزنامه هاي پرفروش و مطرح آن زمان بود چاپ مي کرد.لغت نامه که بزرگترين و مهمترين اثر دهخدا محسوب مي شود 45 تا 50 سال از وقت دهخدا را گرفت. يعني سالها بيش از آنچه که حکيم ابوالقاسم فردوسي صرف شاهنامه خود کرد. لغت نامه نه تنها گنجينه اي گرانبها براي زبان فارسي است، بلکه معاني و تفسيرات و شروح تاريخي بسياري از کلمات عربي را نيز داراست.

علي اكبر دهخدا در حدود سال 1297 هـ. ق (1257 خورشيدي) در تهران متولد شد. اگرچه اصليت او قزويني بود ولي پدرش خانباباخان كه از ملاكان متوسط قزوين بود، پيش از ولادت وي از قزوين

صور اسرافيل را منتشر كرد. اين روزنامه از جرايد معروف و مهم صدر مشروطيت بود، جذابترين قسمت آن روزنامه ستون فكاهي بود كه بعنوان «چرند پرند» بقلم استاد و با امضاي «دخو» نوشته مي شد، و سبك نگارش آن در ادبيات فارسي بي سابقه بود و مكتب جديدي را در عالم روزنامه نگاري ايران و نثر معاصر پديد آورد. وي مطالب انتقادي و سياسي را با روش فكاهي طي مقالات خود در آن زمان منتشر مي کرد. پس از تعطيل مجلس شوراي ملي در دوره محمد علي شاه، آزاديخواهان ناچار از کشور خارج شدند. دهخدا نيز به استانبول و از آنجا نيز به اروپا رفت.
وي در پاريس با علامه محمد قزويني معاشر بود، سپس به سويس رفت و در «ايوردن» سويس نيز سه شماره از «صوراسرافيل» را به کمک ميرزا ابوالحسن خان پير نيا (معاضد الدوله) منتشر كرد. آنگاه دوباره به استانبول رفته و در سال 1327 هجري قمري با مساعدت جمعي از ايرانيان تحت عنوان مکور كه در تركيه بودند روزنامه اي بنام «سروش» به زبان فارسي انتشار داد. پس از اينكه مجاهدين تهران را فتح كردند و محمد علي شاه خلع گرديد، دهخدا از تهران و كرمان به نمايندگي مجلس شوراي ملي انتخاب شد، و با استدعاي احرار و سران مشروطيت از عثماني به ايران بازآمده به مجلس شوراي ملي رفت.

در دوران جنگ بين المللي اول که از سال 1914 تا 1918 ميلادي به طول انجاميد دهخدا در يكي از قراي چهار محال بختياري منزوي بود و پس از جنگ به تهران بازگشته از كارهاي سياسي كناره گرفت، و به خدمات علمي و ادبي و فرهنگي مشغول شد، و مدتي رياست دفتر (كابينه) وزارت معارف، رياست تفتيش وزارت عدليه، رياست مدرسه علوم سياسي و سپس رياست مدرسة عالي حقوق و علوم سياسي تهران به او محول گرديد تا اينکه سه چها روز قبل از شهريور 1320 و خلع سلطنت رضا خان از رياست آنجا معزول شد و از آن زمان تا پايان حيات بيشتر به مطالعه و تحقيق و تحرير مصنفات گرانبهاي خويش مشغول بود.

دهخدا گاه براي تفنن شعر نيز مي سرود. اما شاعري حرفه اصلي او نبود. اين منظومه هاي معدود را دکتر محمد معين آنها را در کتابي گردآوري کرده دكتر محمد معين اشعار دهخدا را به سه دسته تقسيم مي كند كه عبارت است از :نخست اشعاري كه به سبك متقدمان سروده است و بعضي از اين نوع داراي جزالت و استحكامي است كه تشخيص آنها از گفته هاي شعراي قديم دشوار مي نمايد. دوم :اشعاري است كه در آنها تجدد ادبي بكار رفته است .بسياري از اديبان معاصر مسمط “يادآر ز شمع مرده ياد آر” دهخدا را نخستين نمونه شعرنو بشمار مي آورند. دهخدا شعر "ياد آر ز شمع مرده ياد آر" که آن را در زير مشاهده مي کنيد را در يادبود ميرزا جهانگير خان شيرازي، مدير روزنامه صور اسرافيل سروده است.

اي مرغ سحر، چو اين شب تار،****بگذاشت ز سر سياهکاري
وز تحفه روح بخش اسحار****رفت از سر خفتگان خماري
بگشود گره ز زلف زر تار ****محبوبه نيلگون عماري
يزدان به کمال شد پديدار****واهريمن زشتخو حصاري


ياد آر ز شمع مرده، ياد آر



اي مونس يوسف اندر اين بند****تعبير عيان چو شد تو را خواب
دل پر ز شعف، لب از شکر خند****محسود عدو به کام اصحاب
رفتي بر يار خويش و پيوند****آزاد تر از نسيم و مهتاب
زان کو همه شام با تو يک چند****در آرزوي وصال احباب

اختر به سحر شمرده ياد آر

چون باغ شود دوباره خرم****اي بلبل مستمند مسکين
وز سنبل و سوري و سپرغم****آفاق نگارخانه ي چين
گل سرخ و به رخ عرق ز شبنم****تو داده ز کف قرار و تمکين
زان نوگل پيش رس که در غم****ناداده به نار شوق تسکين

از سردي دي، فسرده ياد آر

اي همره تيه پور عمران****بگذشت چو اين سنين معدود
وان شاهد نغز بزم عرفان****بنمود چو وعد خويش مشهود
وز مذبح زر چو شد به کيوان****هر صبح شميم عنبر و عود
زان كو به گناه قوم نادان**** در حسرت روي ارض موعود

ساير آثار دهخدا

به غير از لغت نامه که بزرگترين و پر ارزش ترين اثر دهخدا است دهخدا کتاب هاي ديگري را نيز تاليف کرده است. با ارزش ترين کتاب دهخدا پس از لغت نامه کتاب "امثال و حکم" است. کتاب امثال و حکم کتابي است که در آن همه ضرب المثل ها و حکمت ها و آيات قرآن و اشعار و اخبار و احاديثي که در زبان فارسي مصطلح هستند جمع آوري شده اند.

دهخدا خود نقل مي كرد كه در كودكي شبي بالاي بام خوابيده بود و دربارة يكي از مثلهاي متداول در زبان فارسي مي انديشيد،‌ از اسم «مثل» آگاه نبود، همين قدر درك مي كرد آن جمله از نوع كلمات و لغات معمول نيست. قلم برداشت و چند تا از آن نوع يادداشت كرد. اين نخستين قدمي بود كه در راه تدوين امثال و لغات پارسي برداشت.

هنگامي که دهخدا و يارانش در حال تهيه فيش و يادداشت براي لغات لغت نامه دهخدا بودند، اعتماد الدوله قراگزلو که در آن زمان وزير معارف بود به دهخدا پيشنهاد داد که با توجه به اين که با وسايل امروزي چاپ لغت نامه ميسر نيست و تاليف لغت نامه کاري بسيار طولاني است، امثال، حکمت ها، احاديث و... را در کتابي جداگانه جمع آوري کند و منتشر سازد. دهخدا نيز اين پيشنهاد را پذيرفت و به اين ترتيب امثال و حکم را در بين سالهاي 1308 و 1311 به چاپ رسانيد و در پايان کتاب فهرست اعلامي نيز به آن افزود.

گروهي خرده گرفتند كه عنوان كتاب « امثال و حكم» است ولي در طي آن، اصطلاحات و كنايات و اخبار و احاديثي كه مثل نيستند،‌ فراوان آمده. دهخدا به نگارنده اظهار داشت: من خود متوجه اين نكته بودم، ولي از انتخاب عنواني طويل نظير « امثال و حكم و مصطلحات و كنايات و اخبار و احاديث ...» خودداري و بعنوان ساده « امثال و حكم» اكتفا كردم. راه ديگر هم حذف اصطلاحات و كنايات و غيره بود،‌ كه اگر استاد بدين كار دست مي زد، خوانندگان خود را از فوايد بسيار محروم مي كرد.